ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΠΑΡΑΛΙΑΚΗ ΠΟΛΗ; Ο ΔΥΤΙΚΟΣ ΛΟΦΟΣ του Ντίνου Ρούσση

ΒΛΑΣΗΣ ΚΑΝΙΑΡΗΣ, με τίτλο "ΕΙΣ ΔΟΞΑΝ

 

 

 

 

Το 1875 ιδρύεται το πρώτο εργοστάσιο στην Ελευσίνα, το «Σαπωνοποιείο Χαρίλαου», από τους αδελφούς Λύσανδρο και Εμμανουήλ Χαρίλαο.

Το 1885 ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος συνεταιρίζεται με τον Νικόλαο Κανελλόπουλο (τον γενάρχη της δυναστείας Κανελλόπουλων του ΤΙΤΑΝ) και αναλαμβάνουν την διεύθυνση της επιχείρησης που τώρα ονομάζεται  «Ελαιουργείον και Σαπωνοποιείον Χαρίλαος και Κανελλόπουλος» (είναι το γνωστό μας «παλαιό Ελαιουργείο» στην παραλία).

Το 1892 ιδρύεται η «Οινοποιητική Εταιρεία Χαρίλαος και Σια» απ’ τους Επαμεινώνδα Χαρίλαο και Λέοντα Οικονομίδη, το γνωστό μας εργοστάσιο ΒΟΤΡΥΣ δίπλα στο Ελαιουργείο.

Το 1902 ο Νικόλαος Κανελλόπουλος ιδρύει  την εταιρία τσιμέντων ΤΙΤΑΝ.

Έτσι το τσιμεντάδικο άρχισε να λειτουργεί μέσα στην πόλη για 111 χρόνια τώρα. Μάλιστα το 2002 έκανε μεγάλη φιέστα στην πλατεία της Ελευσίνας για να γιορτάσει τα 100 χρόνια και μοίρασε κουτιά με πίτσες στους παρευρισκόμενους για αισθανθούν και αυτοί λίγο το μεγαλείο και τη μεγαλοψυχία της εταιρείας.

Στα εκατόν τόσα χρόνια το ΤΙΤΑΝ ταυτίστηκε με την καταστροφή των αρχαιοτήτων και της υγείας των κατοίκων της πόλης μας, άλλαξε κυριολεκτικά το τοπίο της Ελευσίνας, αφού κατέφαγε τον δυτικό λόφο. Ταυτόχρονα απ’ τα κέρδη αυτού του εργοστάσιου δημιουργήθηκε ο μεγάλος όμιλος του ΤΙΤΑΝ, απ’ τους μεγαλύτερους επιχειρηματικούς ομίλους της χώρας μας.  Εκτός απ’ την πνευμονοκονίαση που μοίραζε αφειδώλευτα στους εργάτες, έδινε και μεγαλύτερους μισθούς στους υπαλλήλους του (και άλλες παροχές), έτσι που να θεωρούνται προνομιούχοι όσοι εργάζονται εκεί. Με δωρεές, προσλήψεις, χορηγίες  αναμείχτηκε κυριαρχικά στα δημοτικά δρώμενα και έγινε ένας απ΄ τους επικυρίαρχους της Ελευσίνας. Εδώ στην Ελευσίνα έγινε και ένα μοναδικό γεγονός. Ο διευθυντής του εργοστασίου, που δεν ήταν δημότης  της πόλης, εκμεταλλευόμενος κάποιες ιδιάζουσες συνθήκες έγινε κοινοτάρχης (τότε η Ελευσίνα ήταν κοινότητα) και καθόριζε ο ίδιος τις όποιες αποφάσεις. Το όνομά του, καθώς και το όνομα του γενάρχη έχουν δοθεί σε δρόμους της πόλης, έτσι για να επικυρωθεί η επικυριαρχία του ΤΙΤΑΝ στα της Ελευσίνας. Η πρωτοκαθεδρία του ΤΙΤΑΝ σαν επικυρίαρχου στα δρώμενα της πόλης υποχώρησε τελευταία και τον πρώτο ρόλο παίζουν πλέον τα ΕΛΠΕ (η ΠΕΤΡΟΛΑ).

Στα εκατόν δέκα χρόνια λειτουργίας του επέφερε σημαντικές αλλοιώσεις στο τοπίο της πόλης. Κυριολεκτικά διαμόρφωσε ένα άλλο τοπίο απόκοσμο.

 

«Το 1934 η καταστροφή είχε ήδη προχωρήσει αρκετά…τότε επρόκειτο για τον κίνδυνο να καταφαγωθούν από τα λατομεία οι ίδιοι οι αρχαίοι λόφοι και να εξαφανισθούν τα ίδια τα μνημεία κάτω από τις εγκαταστάσεις των εργοστασίων. Η λατομία είχε ήδη παραμορφώσει εντελώς το τοπίο και είχε ανεπανόρθωτα αλλοιώσει το φυσικό περιβάλλον του Ιερού τα δε εργοστάσια οινοποιίας ΒΟΤΡΥΣ και τσιμέντων ΤΙΤΑΝ είχαν εγκαταστήσει, το μεν πρώτο από το 1906 το δε δεύτερο από το 1911-15 τις δεξαμενές και τους σωλήνες αποβλήτων και υδροδότησής τους επάνω στην ακρόπολη και ανάμεσα στα ερείπια του αρχαιολογικού χώρου, εκεί δηλαδή που βρίσκονται μέχρι σήμερα…..Είναι βέβαιο ότι η οικοδόμηση των εργοστασίων της Α.Ε. ΒΟΤΡΥΣ κατέστρεψε αρχαία και προφανώς ήταν ανεξέλεγκτη. Σε δύο σωστικές ανασκαφές που έκανε η Εφορεία το 1978 και το 1979 στα υπόγεια και ανάμεσα στα κτίρια του εργοστασίου αποκαλύφθηκαν τμήματα αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων και κτίσματα του οικισμού των προϊστορικών και γεωμετρικών χρόνων. Είναι γνωστό εξ άλλου και από τις παλαιές ανασκαφές ότι ο αρχαίος οικισμός απλωνόταν προς την πλευρά αυτή μέχρι τη θάλασσα. Καταστροφή οικοδομημάτων στο νοτιοδυτικό τμήμα του οικισμού αυτού αναφέρεται ότι έγινε το 1948 από τις λατομικές εργασίες του εργοστασίου ΤΙΤΑΝ.

Η πιο συνταρακτική πάντως καταστροφή είναι η ολοκληρωτική εξαφάνιση από το εργοστάσιο ΤΙΤΑΝ του δυτικού λόφου μαζί με τον φράγκικο πύργο και τα υπολείμματα του ελληνιστικού φρουρίου, που σώζονταν στην κορυφή του, και μαζί με το σπήλαιο του Πανός, χαμηλότερα προς τη βάση του. Η διάλυση του πύργου και η λατόμηση του λόφου έγιναν το 1953…..Το σπήλαιο του Πανός, που η ύπαρξή του στους νοτιοδυτικούς πρόποδες δεν ήταν από πριν γνωστή, ανατινάχτηκε το 1955 από τους δυναμίτες του ΤΙΤΑΝ μαζί με τα τελευταία υπολείμματα του λόφου οι αρχαιολόγοι περισυνέλεξαν ό,τι απέμεινε από το πλούσιο περιεχόμενό του. Το χρονικό αυτής της εξαφάνισης είναι συναρπαστικό στις λεπτομέρειες του (όπως άλλωστε και ολόκληρο το ελευσινιακό χρονικό που φέρει τον τίτλο «τσιμέντα ΤΙΤΑΝ») όχι τόσο για την τακτική του αντιπάλου όσο για τη μονίμως αμφιταλαντευόμενη και αυτόχρημα υποκριτική στάση της Πολιτείας στο θέμα των μνημείων και των αρχαιοτήτων εν γένει…..» (αρχαιογνωστικό περιοδικό HOROS 1985, συνέντευξη της προϊσταμένης της Γ΄ εφορίας αρχαιοτήτων Θεοδώρας Καράγιωργα-Σταθακοπούλου και περιοδικό «πόσιμον ύδωρ» τεύχος 6, χειμώνας 2002).

 

Η  Κοσμητεία Εθνικού Τοπίου και Πόλεων, με πρόεδρο τον Δημ. Πικιώνη, σε έκκληση που «συνετάγη εν Ελευσίνι τη 5^η Ιουλίου 1966, εν τω χώρω των μεγάλων Προπυλαίων του Ιερού, των οποίων τα λευκά Πεντελικά μάρμαρα, άτινα είχε σεβαστή ο χρόνος, παρεμορφώθησαν και διαρκώς αλλοιούνται εκ των πλήρως τσιμέντων καπνών», αναφέρει «το ιερόν της Ελευσίνος και η πέριξ αυτού περιοχή, έχουν μεταβληθή εις αληθή κόλασιν εκ της γειτνιάσεως των αδηφάγων εργοστασίων, και όλως ιδιαιτέρως του εργοστασίου τσιμέντων, το οποίον εκτός της πρωτοφανούς και ανηλεούς καταστροφής του τοπίου, της εξαφανίσεως πολυτιμοτάτων ερειπίων και μνημείων της αρχαιότητος (παλαιότερον του θεάτρου του επί του σταδίου κλπ πρότινων δε ετών σπηλαίου του Πανός, όπερ ανετινάχθη, τμήματος των τειχών της Ελευσινιακής ακροπόλεως και πολλών άλλων, μέχρι και του Ενετικού πύργου, όστις απετέλει και αυτός μνημείον μιας εποχής της ιστορίας μας), ερεύγεται συνεχώς δια των καπνοδόχων του καπνού περιέχοντας κόνιν τσιμέντου, η οποία, αφ’ ενός μεν επικάθηται επί των μαρμάρων και των άλλων ερειπίων του αμέσως γειτνιάζοντος ιερού και συντελεί εις την καταστροφήν των όσων εσεβάσθησαν οι αιώνες και απεκάλυψεν η αρχαιολογική σκαπάνη μνημείων, το δε εισπνέεται υπό των κατοίκων και υπονομεύει την υγείαν αυτών…και πάντα τα ανώτατα πνευματικά ιδρύματα, τας πολιτιστικάς οργανώσεις της χώρας και τα άτομα τα αντιλαμβανόμενα και αισθανόμενα το βάρος της ηθικής ευθύνης, την οποίαν φέρομεν οι Έλληνες έναντι της πεπολιτισμένης ανθρωπότητος και της ιστορίας, και ζητεί όπως το ταχύτερον δυνατόν, τα εργοστάσια παύσουν το καταστρεπτικόν έργον των, μέχρις ότου σταδιακώς απομακρυνθούν εκ του εναπομείναντος Ιερού χώρου της Ελευσίνος…» (πόσιμον ύδωρ, τεύχος 4, καλοκαίρι 2002).

 

Αυτά τα ολίγα για την ιστορία.

Τα τελευταία χρόνια ο ΤΙΤΑΝ επιδιώκει να ξανα-αλλοιώσει το τοπίο στη προσπάθειά του σβήσει τα σημάδια του παρελθόντος. Ο καταφαγωμένος δυτικός λόφος, με τα τρία εναπομείναντα κομμάτια, αποτελούν ένα νέο τοπόσημο, χαρακτηριστικό της σημερινής Ελευσίνας. Ένα μνημείο που συμβολίζει την καταστροφή του ανθρώπινου, φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος απ’ τις δραστηριότητες του αδηφάγου κεφαλαίου. Ένα κομμάτι της νεώτερης ιστορίας που υπενθυμίζει την «ανάπτυξη τύπου Ελευσίνας». Ένα διατηρητέο  μνημείο.

Ο ΤΙΤΑΝ θέλει να το εξαλείψει, αλλά δεν θέλει να απομακρυνθούν οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις του απ’ την παραλία. Η τακτική του είναι γνωστή. Προσπάθησε κατ΄αρχάς, με την σύμφωνη γνώμη της σημερινής Δημοτικής Αρχής (στις πρώτες θητείες της) να περάσει το «όραμα» της εξομάλυνσης αυτών των απόκοσμων υπολειμμάτων. «Σεληνιακά τοπία» τα είχαν ονοματίσει σε μια ανακοίνωση του Δήμου. Αφήνοντας να εννοηθεί ότι αυτά δεν αρμόζουν πλέον στην Ελευσίνα των ΑΙΣΧΥΛΕΙΩΝ, του πεζόδρομου της Νικολαΐδου και του πεζοποδηλατόδρομου της Ίριδος (Αφων Μουρίκη). Υπήρξαν πολλαπλές αντιδράσεις και το έργο δεν προχώρησε παρά την μακέτα που είχε τοποθετηθεί μέσα στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου για να εμπεδώσουμε το μεγαλεπήβολο έργο.

Επανέρχεται τώρα με ένα νέο όραμα για την πόλη. Χρηματοδοτεί μελέτη για την «ανάπλαση των παλαιών λατομείων» και αναθέτει σε μια ομάδα καθηγητών του Πολυτεχνείου να την εκπονήσει.

Η μελέτη παρουσιάζεται στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου Ελευσίνας στις 22/11/13. Η μελέτη περιορίστηκε στο χώρο που είχε επιλέξει το ΤΙΤΑΝ, σε χώρο όμως που έχουν ιδιοκτησίες και τρίτοι (και αυτό είναι το αξεπέραστο πρόβλημα, εκτός της χρηματοδότησης και άλλων, για την υλοποίηση της πρότασης). Δεν ακούμπησε καθόλου την νότια πλευρά του λόφου, γιατί εκεί θίγονται τα συμφέροντα του ΤΙΤΑΝ, ούτε μιλούσε για απομάκρυνση όλων των οχλουσών δραστηριοτήτων (εργοστάσιο τσιμέντων, διαλυτήρια πλοίων, ΚΔΑΥ κλπ). Λογικό. Αφού ο ΤΙΤΑΝ πληρώνει την μελέτη, οι μελετητές, με μια ομολογουμένως εμπνευσμένη προσπάθεια, περιορίστηκαν στα πλαίσια που τους έθεσε ο εργοδότης.

Στην αίθουσα ήταν και ο πρόεδρος του σωματείου «διάζωμα» Σταύρος Μπένος που ανέλαβε  να περάσει στους παρευρισκόμενους  το «μεγάλο όραμα» της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Ελευσίνας χωρίς όμως να θιγούν τα συμφέροντα των βιομηχανιών και κυρίως του ΤΙΤΑΝ. Μας είπε ότι «ο Παπαλεξόπουλος τον έκανε να ριγήσει απ’ το ενδιαφέρον του για αυτόν τον τόπο». Καταλάβαμε ότι οι ιδιοκτήτες του ΤΙΤΑΝ δεν έχουν σκοπό να απομακρυνθούν απ’ την παραλία και ψάχνουν «οράματα» και «οραματιστές», που τους χρηματοδοτούν αφειδώλευτα, για να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους.

Πέρα απ’ την εξαιρετική δουλειά των μελετητών, αυτά τα «οράματα» του Μπένου μας συννέφιασαν την ψυχή. Χρειάζεται αγώνας για να γίνει η Ελευσίνα παραλιακή πόλη. Μας παρότρυνε να μη βάζουμε σύνορα στα οράματά μας, να ανοιχτούμε στην ουτοπία. Όταν του θέσαμε το ρεαλιστικό στόχο της απομάκρυνσης του ΤΙΤΑΝ και την ένταξη στην «ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων» και του μοναδικού και ανεπανάληπτου ΚΡΟΝΟΥ, προσπάθησε να μας «προσγειώσει(!)». Δεν χωράει στα όνειρα η απομάκρυνση των βιομηχανικών εγκαταστάσεων του χρηματοδότη.

Οι εκπρόσωποι της δημοτικής αρχής, δήμαρχος και αντιδήμαρχος, παρέμειναν αμίλητοι. Ούτε με τον χορηγό ούτε με τους κατοίκους. Άβουλοι και αμίλητοι.

Εκτός από τις ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις πολιτών, η μόνη συλλογικότητα που παρενέβη με ολοκληρωμένες προτάσεις ήταν η δημοτική κίνηση Ελευσίνας- Μαγούλας «ΕΝΕΡΓΗ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑ».

Για να καταλήξουμε.

Η Ελευσίνα είναι μια πόλη παγκόσμιου ενδιαφέροντος για την ιστορία της και της αρχαιότητές της. Η πόλης είναι παράδειγμα αλόγιστης και ασύδοτης καταστροφής. Στους ώμους μας έχει πέσει το βαρύ καθήκον να φέρουμε την Ελευσίνα εκεί που της αξίζει. Να αναδείξουμε την Αρχαία μας κληρονομιά, να διατηρήσουμε τα μνημεία της νεώτερης βιομηχανικής μας ιστορίας.

Να γίνει, επί τέλους, η Ελευσίνα παραλιακή πόλη.

Να μεταφερθεί το εμπορικό λιμάνι έξω απ’ τον οικιστικό ιστό της πόλης.

Να ανοίξει ο δημόσιος παραλιακός δρόμος που παράνομα κλείνει με μπάρες το ΤΙΤΑΝ άμεσα. ΤΩΡΑ!!  (αίτημα που το είχε και ο Ενωτικός Συνδυασμός στο πρόγραμμά του 2007-2010, που όμως μετά το απέσυρε και δεν το αναφέρει στο τελευταίο του πρόγραμμα και ούτε τώρα, εκτιμώ, θα το αναφέρει).

Να απομακρυνθούν οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις του ΤΙΤΑΝ (αίτημα που έβαζε ο Πικιώνης απ’το1966)  με ένα πρόγραμμα ρεαλιστικό, ελέγξιμο και χρονικά συγκεκριμένο (περιορισμένο). Καθώς και όλες οι οχλούσες δραστηριότητες στην Βλύχα (διαλυτήρια, ΚΔΑΥ κλπ).                                                                                                                                  Να ενοποιηθεί όλο το παραλιακό μέτωπο από Σαρανταπόταμο μέχρι Βλύχα.

Στην ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων να ενταχθούν και τα μνημεία της βιομηχανικής μας κληρονομιάς (ΚΡΟΝΟΣ, βιομηχανικά κτίσματα ΤΙΤΑΝ, βερνικοχρωμείο ΙΡΙΣ κλπ).

Τότε να γίνει μια συνολική μελέτη για ολόκληρο την δυτικό λόφο χωρίς οχλούσες δραστηριότητες και βιομηχανικές εγκαταστάσεις μέσα στα Ιερά της παγκόσμιας κληρονομιάς των Ελευσινίων Μυστηρίων. Μια μελέτη που να ξεκινάει απ’ το θαλάσσιο μέτωπο, συνολική, που θα περιλαμβάνει τις Αρχαιότητες το εναπομείναν ελευσινιακό τοπίο, τον καταφαγωμένο δυτικό λόφο, μνημείο μοναδικό της βαρβαρότητας των νεωτέρων επιδρομέων (Σφυρόερας, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ), τοπόσημο πλέον της πόλης. Και εκεί, σε αυτή τη συνολική μελέτη, να ενταχθούν όλες οι καταπληκτικές προτάσεις των μελετητών του ΕΜΠ που μας παρουσιάστηκαν στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου.